Mitrovdan, koji se svake godine obeležava 8. novembra po gregorijanskom kalendaru, predstavlja značajan datum u kalendaru srpske pravoslavne tradicije.
Mitrovdan je praznik posvećen Svetom Dimitriju Solunskom‑mučeniku, za koga se veruje da štiti dom, porodicu i zajednicu.
Etnolozi ga vide kao slojevitu složnicu u istoriji običaja, gde se religijski elementi prepliću sa agrarnim, sezonskim i porodičnim znacima.
Osnovne etimološke i istorijske odrednice
Sveti Dimitrije Solunski bio je rimski vojnik i hrišćanin koji je pretrpeo mučeničku smrt približno u 4. veku. Njegov kult prisutan je među pravoslavnim vernicima, a mitovi o njegovim moštima koje “izviru miro” – te priče o zaštiti grada Soluna od zemljotresa i opasnosti – imaju značajan uticaj i u srpskom kontekstu.
U Srbiji se Mitrovdan tradicionalno vezuje za kraj jeseni i početak zimskog perioda, što potvrđuju narodne izreke poput: „Mitrovdanak – zima na vratima“.
Etnološki uvidi u običaje
Prema etnolozima, Mitrovdan je dan kada se završavaju jesenji poslovi i počinju pripreme za zimu. U ruralnim krajevima Srbije, domaćini su do tog dana vraćali stoku sa planinskih pašnjaka, završavali ogrev i kuću pripremali na hladnoću.
Starinski običaji koje beleže istraživači uključuju:
obavezno ostati kod svoje kuće te noći – verovanje: ko tada ne prenoći kod svoje kuće, preći će da živi u tuđini cele godine.
otpuštanje sezonskih radnika (sluga) jer se manje poslova planiralo za posle tog datuma.
predskazivanje zime prema vremenu na Mitrovdan – sneg najavljuje dugu i oštru zimu, sunčan dan blagu zimsku sezonu.
Obredni elementi i krsna slava
Za porodice koje slave Mitrovdan kao krsnu slavu, ritual počinje pripremom slavskog kolača, žita i upaljene sveće pored ikone Svetog Dimitrija. Porodica se okuplja oko trpeze, domaćin blagosilja kuću, a gostima simbolično predaje slavski kolač i vino.
Liturgija u crkvi i molitva ostaju ključni elementi – vernici traže zaštitu za porodicu, zdravlje i uspeh domaćinstva. U etnološkom smislu, obred reflektuje zajedništvo i kontinuitet tradicije.
Značaj za savremenu zajednicu
Iako su društveni obrasci i način života značajno izmenjeni, Mitrovdan zadržava svoj kulturni i verski značaj. Za mnoge porodice ostaje dan okupljanja, proslave i prenošenja običaja s kolena na koleno. Etnolozi navode da ovakvi rituali jačaju osećaj pripadnosti, povezanosti i očuvanja identiteta.
Mitrovdan, slava, foto: Milovan Radmanovac / Alamy / Profimedia
