Stanovnici Balkana izloženi su najvišim koncentracijama zagađujućih materija u Evropi
Na prste možemo da izbrojimo dane u poslednjih nekoliko meseci kada smo mogli da „prodišemo” i kada je kvalitet vazduha bio na nekom, rekli bismo, zadovoljavajućem ili prihvatljivom nivou. Sada nam sledi zahlađenje, a onda, po pravilu, i povećano prisustvo onih štetnih čestica koje pogubno utiču na naše zdravlje. A Beograd se svrstava u prestonice sa najzagađenijim vazduhom na svetu.
Primarijus dr Elizabet Paunović, penzionisana direktorka Evropskog centra za životnu sredinu i zdravlje Svetske zdravstvene organizacije (SZO), potvrđuje da kvalitet vazduha oko nas može značajno da utiče na naše zdravlje i kvalitet života. Ona za „Politiku” dodaje i da je zagađen vazduh odgovoran za polovinu svih prevremenih smrti izazvanih faktorima iz životne sredine i da predstavlja najveći pojedinačni faktor rizika iz životne sredine po ljudsko zdravlje u regionu Evrope.
‒ Svetska zdravstvena organizacija navodi podatak da skoro svaki organ ljudskog tela može da bude pod negativnim uticajem zagađenog vazduha. Mnoge zagađujuće materije nalaze se kao toliko male čestice da prodiru sa vazduhom koji udišemo kroz pluća u krvotok, šire se po celom organizmu, deluju u mnogim organima i izazivaju negativne zdravstvene efekte ‒ podseća dr Paunović.
Kaže i da je Međunarodna agencija za ispitivanje raka klasifikovala zagađen ambijentalni vazduh, kao i unutrašnje sagorevanje uglja kao dokazane izazivače raka kod ljudi, pored produkata sagorevanja dizel-motora, koje je takođe klasifikovala kao izazivače raka.
‒ Na osnovu podataka iz naučne literature, može se reći da je udisanje zagađenog vazduha povezano sa povećanim rizikom za bolesti srca i krvnih sudova, hronične bolesti pluća, šlog, rak pluća, šećernu bolest ili zapaljenje pluća kao i neurološke bolesti. Izloženost trudnica zagađenom vazduhu je povezana sa povećanim rizikom da se bebe rode pre vremena ili sa smanjenom težinom ‒ dodaje Paunović.
Naša sagovornica potvrđuje da su stanovnici zemalja zapadnog Balkana, uključujući i našu zemlju, izloženi najvišim koncentracijama zagađujućih materija u vazduhu u Evropi.
‒ Prema proceni Vlade Republike Srbije iz Programa zaštite vazduha u Republici Srbiji za period 2022–2030. sa akcionim planom procenjuje se da daleko najnegativniji uticaj na zdravlje imaju suspendovane mikročestice, poznate kao PM 2.5, sa 9.773 procenjene prevremene smrti godišnje samo zbog ove komponente zagađenja. Podaci vlade iz ovog dokumenta ukazuju i da je usled izlaganja PM 2.5 izgubljeno više od dva miliona radnih dana na godišnjem nivou ‒ navodi Paunović.
Prema podacima detaljne analize uticaja kvaliteta vazduha na zdravlje u Srbiji, koju je uradio Institut za zdravstvene efekte iz Bostona 2022. godine, procenjena starosno standardizovana stopa smrtnosti na 100.000 stanovnika je više nego dvostruko veća od globalne stope i pet puta viša nego u zemljama zapadne Evrope. ‒ U istoj publikaciji navodi se i podatak da je sagorevanje fosilnih goriva glavni izvor PM 2.5 čestica na otvorenom i daje najveći pojedinačni doprinos prevremenoj smrtnosti povezanoj sa zagađenjem vazduha u Srbiji… Ovo je uglavnom posledica upotrebe uglja u svim sektorima, koji je sam odgovoran za 26 odsto od svih prevremenih smrti izazvanih PM 2.5 česticama ‒ objašnjava primarijus dr Paunović.
Kako se najveći broj stanovnika nalazi u gradovima, i u Srbiji je urbanizacija dovela do toga da su žitelji gradova najveće grupe stanovništva koje su istovremeno u određenim vremenskim periodima izložene zagađenom vazduhu. Prema rezultatima popisa stanovništva iz 2022. godine, u Republici Srbiji živi 6.647.003 stanovnika, a u regionu Beograda 1.681.405, što je oko 25 odsto ukupnog broja stanovnika republike.
‒ Stalan porast broja stanovnika u Beogradu, uz izgradnju stambenih objekata koji se greju na fosilna goriva, prisutne termoelektrane na ugalj u beogradskoj opštini Obrenovac, blizina Železare u Smederevu i pogona naftne industrije u Pančevu, ali i razvoj saobraćaja sa velikim brojem starih vozila, nehigijenske deponije otpada i njegov transport uz spaljivanje otpada i spaljivanje kablova i guma, ali i spaljivanje poljoprivrednih kultura i emisije prouzrokovane samim poljoprivrednim aktivnostima, kao i intenziviranje drugih industrijskih aktivnosti, doveli su u Beogradu do visokog stepena zagađenja vazduha ‒ zaključuje dr Elizabet Paunović.
Fine ali štetne
PM 2.5 je oznaka za zagađujuće čestice u vazduhu prečnika 2,5 mikrometara. Zato što su tako male zovu se i fine čestice. Nevidljive su golim okom i dolaze iz više izvora, kao što su strujna postrojenja, toplane, individualna ložišta (ugalj – kao najgora vrsta čvrstog goriva), motorna vozila, avioni, gorenje drveta, šumski požari, paljenje njiva, vulkanske erupcije i peščane oluje. Dugotrajna izloženost finim česticama, recimo, nekoliko godina, povećava smrtnost izazvanu kardiovaskularnim oboljenjima u daleko većoj meri nego izloženost od nekoliko dana i takođe smanjuje životni vek populacije za nekoliko meseci do nekoliko godina.
Vazduh u Beogradu često je vidljiv golim okom (Foto M. Spasojević)
Milan Janković Politika
