U izveštaju Hrvatskog helsinškog odbora za ljudska prava (HHO), koji je predstavljen 24. jula 2003. godine, navedeno je da su u akciji „Bljesak“ pripadnici hrvatske vojske ubili 83 civila, od kojih je 30 ubijeno u napadima na izbegličke kolone, a 53 osobe su ubili u njihovim kućama, dok je prema podacima Dokumentaciono-informativnog centra „Veritas“ iz aprila 2003. godine, prvih dana maja 1995. godine ubijeno ili nestalo 283 Srba iz zapadne Slavonije, a od tog broja 57 žrtava su bile žene i devetoro dece. Artiljerijskim napadom na srpske položaje od Pakraca do Jasenovca sa zapadne strane i od Donjih Bogićevaca preko Medara do Pakraca sa istočne strane, ranom zorom u 5 sati 1. maja počela je operacija „Bljesak“. U napadu na zapadnu Slavoniju, koja je tada bila pod zaštitom Ujedinjenih nacija (sektor „Zapad“), učestvovalo je 16.000 pripadnika hrvatskih snaga, koji su napali manje od 4.000 pripadnika tadašnje vojske Republike Srpske Krajne, a civilno stanovništvo zatekli na spavanju. Hrvatski oklopni odred ušao je oko 6 sati u „tampon“ zonu, koju je u regionu Pakraca trebalo da štite pripadnici „plavih šlemova“, ali su se povukli u baze. Iznenadnim napadom presečene su veze gradova Pakraca i Okučana sa okolinom, a u obruču hrvatskih snaga našlo se 6.000 Srba.
Srbi su brzo formirali izbegličke kolone, sećajući se ustaških zločina iz Drugog svetskog rata i logora Jasenovac, u pokušaju da se domognu bezbedne zone u Republici Srpskoj, dok su hrvatska vojska i policija gađale izbegličke kolone civila avionskim bombama i topovskim projektilima. Većina Srba spas su našli u Republici Srpskoj i tadašnjoj Saveznoj Republici Jugoslaviji, odakle se, prema podacima UNHCR-a, u zapadnu Slavoniju vratio neznatni broj izbeglica i to uglavnom starijih ljudi.
Dokumentaciono-informativni centar „Veritas“ navodi podatak da se na svoja ognjišta u zapadnu Slavoniju vratilo između 1.200 i 1.500 prognanih Srba. Zbog ratnih zločina u akcijama „Bljesak“ i „Oluja“, koja je usledila u avgustu 1995. godine, Tribunal za ratne zločine u Hagu pripremao je optužnicu protiv tadašnjeg predsednika Hrvatske Franje Tuđmana, koji je umro 1999. godine i optužnica nikada nije podignuta. U aprilu 2001. godine haški istražitelji su saslušali bivšeg načelnika Generalštaba Hrvatske vojske Petra Stipetića, a zatim je nakon sprovođenja istrage oslobođen sumnje za zločine počinjene tokom akcija „Medački džep“, „Bljesak“ i „Oluja“. Saslušano je i više osumnjičenih hrvatskih oficira, međutim optužnice nisu podignute. U julu 2005. godine tužilaštvo je primilo prijavu protiv generala Mladena Kruljca zbog ratnih zločina počinjenih u zapadnoj Slavoniji za vreme operacije „Bljesak“ i prosleđena je nadležnom tužilaštvu u Slavonskom Brodu, ali optužnica nikada nije podignuta. Kruljca je mesec dana kasnije tadašnji predsednik Hrvatske Stipe Mesić, povodom desete godišnjice operacije „Oluja“, unapredio u čin general-pukovnika. U julu 2010. godine na mesnom groblju u selu Medari u blizini Nove Gradiške u zapadnoj Slavoniji, ekshumirano je 28 tela, među njima i dece, iz zajedničke grobnice nastale tokom akcije „Bljesak“, a u maju 2011. godine ekshumirano je 48 Srba ubijenih u toj akciji na mesnom groblju u selu Vrboljan.
Dokumentaciono-informativni centar „Veritas“ saopštio je u novembru 2011. godine da je u Zagrebu identifikovano 14 posmrtnih ostataka Srba, koji su poginuli u akciji hrvatske vojske i policije „Bljesak“, kao i da je do sada ekshumirano 100 srpskih leševa iz zajedničke grobnice u Medarima, Okučanima i Vrboljanima. Haški sud je 15. aprila 2011. godine proglasio krivim i osudio na kazne zatvora generale vojske Hrvatske Antu Gotovinu na 24 godine i Mladena Markača na 18 godine. Osuđeni su za učestvovanje u udruženom zločinačkom poduhvatu, koji je predvodio Franjo Tuđman, sa ciljem da se tokom i nakon operacije „Bljesak“, a kasnije i ostalih operacija „Miljevački plato“, „Maslenica“, „Medački džep“ i „Oluja“, koje su vođene po taktici „spržena zemlja“, prisilno i trajno ukloni srpsko stanovništvo iz Krajne. Osuđeni su za krivična dela progona, deportacije, pljačke, razaranja, ubistva, nečovečna dela i okrutno postupanje, a oslobođeni su odgovornosti za prisilno premeštanje stanovništva. Apelaciono veće Haškog tribunala je već u novembru 2012. godine razmotrilo žalbu hrvatske strane, poništilo prvostepenu presudu i oslobodilo svake krivice Gotovinu i Markača, koji su zatim pušteni na slobodu i kao heroji dočekani u Hrvatskoj, a neki gradovi su Gotovinu proglasili za počasnog građanina.
U Hrvatskoj se 1. maj obeležava kao dan „oslobođenja“ zapadne Slavonije. U Srbiji svakog 1. maja u crkvi Svetog Marka u Beogradu održava se parastos za nevino stradale, za čija ubistva još niko nije odgovarao.
Za Žig Info:
Snežana Nedić
