Sveti Sava – neka mu je večna slava!
Zaštitnik je srpskog naroda i pokrovitelj prosvete. Srpsko Pravoslavlje bez njega ne bi bilo isto, zato ga često i zovu Svetosavlje.
Rođen je Sveti Sava oko 1174. godine u Rasu, kao najmlađe dete svojih roditelja veliko župana Stefana Nemanje, potonjeg Svetog Simeona, i Ane, potonje Svete Anastasije, koji su se nadali da će imati još dece, a kako su sve više zalazili u godine molili su se usrdno Bogu i podario im je dečaka, najmlađeg, kome dadoše ime Rastko.
Rastao je Rastko na dvoru svoga oca uz dvojicu starije braće Vukana i Stefana, a sa 15 godina, kakav je tada i bio običaj, od oca je dobio na upravu Humsku oblast, između Neretve i Dubrovnika, kako bi naučio da upravlja i vlada.
Privlačio je Rastka monaški život i odlučio je, nakon tri godine upravljanja Humom, da se zamonaši, što i učini u manastiru Vatoped na Svetoj Gori, gde mu se ubrzo, prepustivši presto srednjem sinu Stefanu 25. marta 1196. godine, pridružio i otac 2. novembra 1197. godine, dobivši u manastiru Studenica ime Simeon.
Rastko u Vatopedu postade monah Sava i tada počinje njegova misija i njegov trag u našim životima do danas, jer je on bio taj čiji dolazak je, prema živom predanju, Sveti Sava Osvećeni (Jerusalimski) najavio i zaveštao je da posle njegove smrti žezal – paterica bude predata arhijereju carskog roda i istog imena kada bude došao u manastir. Zaveštanje je ispunjeno i u manastir Svetog Save Osvećenog – Mar Saba, koji je i osnovao Sveti Sava Osvećeni 485. godine, skoro sedam vekova kasnije stiže Sveti Sava i 1229. godine dobija žezal, koji i danas čuvaju u svetogorskoj keliji Paterice. Dobija tada Sveti Sava i čudotvornu ikonu Bogorodice Trojeručice, koja je igumanija manastira Hilandara i čudotvornu ikonu Bogorodice Mlekopitateljnice, koju čuvaju u isposnici Svetog Save u Kareji na Sveto Gori.
Postoji i zapis u hrisovulji carice Mare, supruge turskog cara Murata Drugog, ćerke Đurđa Brankovića, u kojoj piše da je postojao dogovor između Jerusalimske patrijaršije i Srpske crkve i da su srpski monasi došli u lavru Svetog Save Osvećenog i oslobodili je od razbojnika i pljačkaša, te su tada sazidali veliku kulu i u njoj paraklis posvećen Svetom Simeonu i upravljali su srpski monasi ovom lavrom 130 godina, a kada su na patrijaršijski presto došli Grci, odnosno patrijarh Teofil, isplatili su Srbeza gradnju kule i postavili su igumana Grka.
Osnovao je Sveti Sava sa ocem Svetim Simeonom manastir Hilandar na Svetoj Gori i dobili su hrisovulje od cara Aleksija III Anđela – prvu kojom, po njihovoj početnoj zamisli, pripajaju Hilandar Vatopedu, a drugu, zbog nezadovoljstva monaha drugih manastira na Svetoj Gori, kojom manastir Hilndar dobija potpunu slobodu, a obe dade car 1198. godine u razmaku od nekoliko meseci, dok je treću hrisovulju car dao u proleće 1199. godine, ubrzo posle smrti Svetog Simeona 13. februara 1199. godine, kojom je potvrdio stečena prava manastira Hilandara i dodao mu je opusteli manastir Zig na južnoj obali Svete Gore.
Sveti Sava sa grupom monaha u zimu 1206. na 1207. godinu kreće put Srbije u pratnji mošti svoga oca Svetog Simeona, gde ga početkom 1207. godine sa svojom braćom sahranjuje u grobnici u zadužbini Studenici, koju je veliki župan Stefan Nemanja pripremio za sebe za svoga života, i miri zavađenu braću Vukana i Stefana.
Uoči očeve smrti Sveti Sava je postao arhimandrit, te je bio najviše negrčko svešteno lice u Srbiji, i postavili su ga za igumana Studenice, gde je napisao službu u čast svoga oca Svetog Simeona i napisao Studenički tipik, koji je zapravo nešto malo izmenjen Hilandarski tipik. Počeo je i da osniva manastire, lavre i isposnice i sa bratom Stefanom započeo je ktitorski rad u Srbiji. Bavio se tada Sveti Sava i diplomatijom i to uspeštno i tako je došlo i do čuvenog krunisanja njegovog brata Stefana, koji je od tada poznat kao Stefan Prvovenčani, a dobi prvo krunu i priznanje od pape iz Rima, a potom Sveti Sava ode u Nikeju, gde dobi Srpska crkva dobi autokefalnost i njega hirotonisaše za arhiepiskopa.
Zatim je Sveti Sava uradio srpsku redakciju vizantijskog nomokanona poznat kao Nomokanon Svetog Save, a neki kažu i Krmčija, koji postaje prvorazredni izvor prava u srednjovekovnoj Srbiji, a uticaj će imati i na širem području, jer postaje osnovni ustav i bugarske i ruske crkve.
Išao je Sveti Sava na dva hodočašća, a prvo je započeo 1229. godine, godinu dana nakon smrti brata Stefana Prvovenčanog 1228. godine. Otplovio je iz Dalmacije za Palestinu i tada je obišao Jerusalim, Vitlejem, Jordan i kao što već rekosmo manastir Svetog Save Osvećenog, a uz to je i podigao na tom putu mnoge konake u manastiru Svetog Krsta u Jerusalimu, kako bi svi oni monasi i poklonici iz Srbije, a tada ih beše dosta, imali gde da konače kada dođu u Svetu Zemlju. Potom je otkupio zemljište na brdu Sion i tu sazidao manastir za srpske monahe, a u Akri, tadašnjem glavnom palestinskom pristaništu, od Latina je otkupio crkvu Svetog Đorđa a bi bilo bezbedno prihvatilište monasima. Tom prilikom Sveti Sava je kupio i kuću Svetog Jovana Bogoslova poznatoj kao Sionska Gornica, gde su po predanju održali Tajnu večeru.
Drugo hodočašće je imalo burnija dešavanja na političkoj sceni Srbije u zaleđini i već u godinama Sveti Sava odlučuje da preda svoj položaj nasledniku učeniku Arseniju i kreće iz Budve 1234. godine u Svetu Zemlju, preko luke Brindizi. Stigavši u Palestinu odlazi u Jerusalim, gde se sastaje sa patrijarhom Atanasijem i kreće put Egipta, kojim je tada vladala dinastija Ejubida, te se tamo sastaje sa patrijarhom aleksandrijskim. Lično Svetog Savu prima sultan Al Kamil i obezbeđuje mu vodiče za obilazak Sinaja, odakle opet odlazi u Jerusalim i preko Antiohije dolazi do Male Azije. U Carigradu boravi u manastiru Bogorodice Evergetide i poziva ga bugarski car Ivan Asen II u posetu. U poseti kod bugarskog cara u Trnovu 14. januara 1235. godine, na Bogojavljenje, upokojio se Sveti Sava, a kralj Vladislav je 1237. godine uz sve crkveno-državne počasti preneo mošti Svetitelja Save u manastir Mileševu, i svake godine na 14. januar po julijanskom kalendaru, odnosno 27. januar po gregorijanskom kalendaru Srpska pravoslavna crkva i njeni vernici molitveno se sećaju Svetitelja Svetog Savu Srpskog, dok đaci i prosvetni radnici taj dan obeležavajukao svoju Slavu.
Osim autokefalnosti Srpske crkve, pomirenja braće, krunisanja brata, hodočašća i diplomatskog rada, Sveti Sava je bio i veliki ktitor i od početka monaškog života svojom graditeljskom delatnošću na manastiru Vatoped započeo je ktitorsku delatnost. Zajedno sa ocem je obnovio Hilandar, a postali su i ktitori manastira Ivirona, Velike Lavre i crkve u Kareni na Svetoj Gori. Postao je Sveti Sava i ktitor još jedne samostalne monaške ustanove – kelije u Kareji, a tokom 1199. godine i još tri svetogorska manastira: Karakale, Ksiropotama i Filoteja, koji su u HII veku mnogo postradali od razbojničkih manastira i bio im je ugrožen i sam opstanak.
Nakon povratka u Srbiji 1206. godine počinje njegova ktitorska delatnost i na tlu rodne grude i pod njegovim rukovodstvom živopišu Bogorodičinu crkvu u Studenici, a u okolini u selu Savovu osniva i Savine isposnice – Gornje i Donje, zatim počinje gradnja Doma Spasovog, odnosno Žiče, a radovi su završeni kada se Sveti Sava vratio kao arhiepiskop iz Nikeje. Sledi gradnja više crkava po celoj Srbiji, a po uzoru na Lavru Svetog Save Osvećenog u Sionu podigao je crkvu Svetih apostola u Peći, te je učestvovao u gradnji Mileševe.
Darivao je Sveti Sava i mnoge crkve i manastire po Palestini i stekao je glavno ktitorsko pravo pominjanja u službama u više crkava u Palestini, a osim već spomenutih kupljenih crkava za smeštaj i bezbednost hodočasnika, davao je Sveti Sava i vitlejemskoj Crkvi Hristovog rođenja, Lazarevoj crkvi nedaleko od Jerusalima i u tzv. Isposnici Gospodnjoj, te i aleksandrijskoj crkvi tokom svog drugog hodočašća.
Veliki je bio i kao zakonodavac i priredio je Hilandarski tipik, Karejski tipik, Studenički tipik, Nomokanon Svetog Save, zatim i pravna akta, kao što su „Hrisovulja Svetog Save i brata mu Stefana“, a u okviru besede održane u Žiči značajan je „Sinodik pravoslavlja“.
Napisao je prvo u Hilandaru kratko „Žitije Svetog Simeona“, a potom u Žiči i opširnije „Žitije Svetog Simeona“, pisano kao ktitorsko žitije osnivača Studenice po svim pravilima ovoga žanra, a značajan je uvodni deo „Hilandarske povelje Stefana Nemanje“. Zatim je napisao i Službu Svetom Simeonu.
Troparь, glas 3: Puti, vvodящago v žiznь, nastavnik, i pervoprestolьnik, i učitelь bыl esi: pervee bo prišed, svяtitelю Savvo, otečestvo tvoe prosvetil esi i, porodiv toe Duhom Svяtыm, яko dreva maslinnaя, v mыslennem raй nasadil esi vseosvящennaя tvoя čada. Tem, яko apostolom i svяtitelem soprestolьna čtuщe tя, molim: moli Hrista Boga darovati nam veliю milostь.
(Tropar, glas 3: Bio si vođa, prvoprestolnik i učitelj puta koji vodi u život. Kada si došao, Svetitelju Savo, napre si tvoje otačastvo prosvetio i preporodivši ga Duhom Svetim, kao drveta maslinova, zasadio si u duhovnom Raju nejsvetiju svoju decu. Zbog toga, kao ravnog Apostolima i svetiteljima poštujući te molimo: Moli Hrista Boga da nam daruje veliku milost.)
Tropar drugi, glas 8: Nastavniče Pravoslavlja, učitelju pobožnosti i čistote, svećnjače vaseljene, bogonadahnuti ukrasu arhijereja, Sveti Savo premudri, učenjem tvojim sve si prosvetio, sviralo duhovna, moli Hrista Boga da spase duše naše.
Kondak, glas 8: Яko pervosvяtitelя velikago i apostolov soobщnika, Cerkovь proslavlяet tя lюdeй tvoih, prepodobne, no яko imeя derznovenie ko Hristu Bogu, molitvami tvoimi ot vsяkih nas bed spasiй, da zovem ti: raduйsя, otče Savvo Bogomudre.
(Kondak, glas 8: Kao velikog prosvetitelja i druga Apostola, proslavlja te Crkva tvog naroda, prepodobni. Ni, kao onaj koji ima slobodu pred Hristom molitvama svojim spasi nas od svih nevolja, da bi ti klicali: Raduj se, oče Savo bogomudri!)
Himna Svetom Savi
Uskliknimo s ljubavlju
Svetitelju Savi
Srpske crkve i škole
Svetiteljskoj glavi.
Tamo venci tamo slava
Gde nas srpski pastir Sava.
Pojte mu Srbi,
Pesmu i utrojte!
Blagodarna Srbijo,
Puna si ljubavi
Prema svome pastiru
Svetitelju Savi.
Bosna i Hercegovina
Svetog Save dedovina
S tobom slave slavu
Svetitelja Savu.
Mileševo slavi se
Telom Svetog Save
Koga slave svi Srbi
S obe strane Save;
Sinan-paša vatru pali
Telo Svetog Save spali,
Al‘ ne spali slave,
Niti spomen Save.
S neba šalje blagoslov
Sveti otac Sava;
Sa svih strana svi Srbi
S mora i Dunava
K nebu glave podignite
Savu tamo ugledajte.
Savu srpsku slavu,
Pred prestolom Tvorca!
Zdravo Sreme, Banate
I Srbijo Stara
Ravanice, čuvaj nam
Telo Knez Lazara;
Crna Goro, sestro mila,
Zdravo i ti s nama bila
Da slavimo slavu
Svetog oca Savu.
Da se srpska sva srca
S tobom ujedine,
Sunce mira, ljubavi,
Da nam svima sine,
Da živimo svi u slozi,
Sveti Savo, ti pomozi.
Počuj glas svog roda,
Srpskoga naroda!
Snežana Nedić
https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=1952550768407444&id=1635113596817831
