Kada se govori o savremenoj evropskoj kinematografiji, nemoguće je zaobići najpopularnijeg španskog reditelja, naslednika Bunjuelove tradicije – Pedra Almodovara. Rođen u La Manči, odgajan u tradicionalno–patrijarhalnom duhu, obrazovan u rimokatoličkoj školi, odlazi u Madrid, gde se aktivno uključuje u svet filma i pozorišta. Mundijalnu slavu stiče ostvarenjem Žene na ivici „nervnog“ sloma (Mujeres al borde de un ataque de „nervios“) krajem osamdesetih godina prošlog veka, kada je nominovan za Oskara, koji konačno osvaja 1999. filmom Sve o mojoj majci (Todo sobre mi madre), nakon čega se ređaju uspesi: Pričaj sa njom (Hable con ella), Loše vaspitanje (La mala educación), Vratiti se (Volver), Slomljeni zagrljaji (Los abrazos rotos), Koža u kojoj živim (La piel que habito) i Zaljubljeni putnici (Los amantes pasajeros). Danas, on je simbol post-post–moderne i pop-art filmske umetnosti.
Iz njegovog sveta nam dolaze žene, bilo da su rođene kao žene ili tokom života to postale, snažnih karaktera i tragične sudbine. U sukobu sa konzervativnom sredinom, pune straha, trauma i potisnutih želja, one su uvek porodični, emotivni i kulturni stubovi sopstvene zajednice. Almodovar svoje likove smešta u neverovatne događaje koji su nekad i na granici fantastičnog, pa tako Visente (Koža u kojoj živim) zbog pokušaja silovanja biva otet od oca devojke koji mu menja pol, ali ipak završava srećno jer započinje vezu sa devojkom u koju je i ranije bio zaljubljen, ali je homoseksualne orjentacije – što nam samo ukazuje na veliku inventivnost u građi fabule.
Ono što Pedra čini velikanom sedme umetnosti je i jedinstveni simbolički narativni jezik. Šire gledano, u njegovoj poetici postoji niz sistema simbola koji koegzistiraju i međusobno se kontekstualizju. Međutim, ono što mene naročito zanima jeste značenje hrišćanskih simbola u poetskom izrazu ovog reditelja.
SVEŠTENSTVO
Gotovo u svim delima do Lošeg vaspitanja, srećemo sveštenike i druge klirike rimokatoličke crkve, koji su svakako u centru zbivanja. Opskurni, seksualno devijantni, uvek su kao takvi prepoznati od glavnih likova. Ljudi sa društvenih margina (narkomanski zavisnici, prostitutke, sociopate) kao i pripadnici LGBT populacije glavni su junaci za koje se emotivno vezujemo. Sa druge strane, antijunaci su iz istih socijalnih grupa, samo odeveni u sveštene odežde, zbog čega njihovi postupci zauvek ostaju skriveni od suda sveta. Ta nezaštićenost junaka izaziva bes prema negativcima i pre samog diferenciranja pozitivnih i negativnih karaktera radnjom. Iako najčešće iz sukoba sa klericima izlaze tragično, oni su ipak na metaplanu pobednici, što nas dovodi do katarze.
Jedan od podteksta Lošeg vaspitanja je seksualno zlostavljanje maloletnih dečaka u katoličkim školama. Složenim narativnim metodom ispričana je priča o transseksualcu, intravenoznom narkomanu. Junak je žrtva pedofilije, a nasilnik i antijunak upravnik škole, otac Manola, koji ga kasnije zbog ucene ubija i to tako što kupuje najjaču dozu heroina. Mlada sestra Roza, koju tumači Penelope Kruz u filmu Sve o mojoj majci, čija je porodica pokušava odvratiti od želje da ode u El Salvador u humanitarni rad, ostaje trudna sa transseksualcem i na porođaju umire zaražena HIV virusom. Mračne navike su smeštene u zidine ženskog samostana, koji kriju kaluđerice zavisne o kokainskoj narkozi, sveštenika koji je u vezi sa jednom i njih i pridošlu pevačicu, u koju se nastojateljka zaljubljuje.
Dakle, almodovarovski crkveni kler uvek pruža ruku tragičnim junacima, kojom ih ne vodi istini, ljubavi i spasenju, već mraku, laži i ponoru. Sveštenik, simbol poverenja i pobožnosti u španskoj tradiciji, takođe je jedan od temelja patrijarhalnog društva. U Almodovarovom svetu on postaje metafora patrijarhata, koji razara pojedinca i gura ga u propast.
IKONE I KRST
U koloritnoj scenografiji posebno mesto rezervisano je za ikone. Najčešće su u prvom planu sa likovima koji su u binarnoj opoziciji u odnosu na tradicionalne patrijarhalne vrednosti, te tako u snažnom umetničkom sistemu ovog reditelja, ikone su instrument potpune ironije. Veži me (Átame!) počinje Hristovom ikonom u totalu, a prva scena je otpuštanje duševno poremećenog mladića sa psihijatrijske klinike, koji će kasnije kindnapovati devojku. Antonio Banderas, tumačeći lik mladog matadora u istoimenom filmu, u trenutku kada kroz prozor posmatra devojku koju će kasnije pokušati da siluje, stoji ispred ikone Spasitelja. Tokom snažne turbulencije aviona, u kome se i odvija većina radnje Zaljubljenih putnika, stjuart, nakon seksualnog čina sa kolegom, iz zadnjeg džepa vadi Bogorodičinu ikonu u nadi da će ga ona spasti.
Desperantne i granične situacije pune emotivne i nervne napetosti obeležene su krstom, koji donosi potpunu dekonstrukciju, ali nikada potpuni kraj, već naprotiv – preporod. Leo, junakinja filma Cvet moje tajne, nakon svađe sa mužem, iz ormarića u obliku krsta vadi tablete kojima se pokušava ubiti. Sam kraj ipak izbegava konačnu tragičnu sudbinu junakinje, koja svoje izbavljenje pronalazi sa drugim čovekom. Najsimboličniji trenutak je scena u raspletu oskarovskog dela Sve o mojoj majci, kada se Esteban, umirući od AIDS-a, oprašta od tek rođenog sina Estebana i bivše supruge, u čijem je poslednjem kadru krst na prsima umirućeg bolesnika. Mali Esteban ipak biva spasen jer uspeva da eleminiše HIV.
CRKVA
Predstavljena je kao simbol mraka, hladnoće i potpune apatije – suprotno od svega onoga što za hrišćane jeste. Crkve su uvek zaključane, sa velikim dvorištima, viskom kapijama koje se i metaforički i bukvalno teško otvaraju. Retko je u krupnom kadru, u većini je samo pozadina prostora na kome se odvija događaj negativan po glavne likove, čime se samo pojačava utisak potpune usamljenosti i gubitka svake nade. Vraćajući se sa posla, Raimunda, junakinja filma Vratiti se, zatiče ćerku, koja je ubila očuha jer ju je pokušao silovati, kako kisne pored crkve. Riki iz Veži me, kupuje drogu u porti crkve, oko koje su brojni narkomani u krizi.
Za hrišćane kuća molitve, evharistijski prostor gde se zajednica okuplja u ljubavi sa nadom u vaskrsenje i verom u večni život, za Almodovarove likove jeste mesto potpune otuđenosti i samoće.
S obzirom na to da je špansko i čitavo evropsko društvo neraskidivo povezano sa hrišćanstvom, svi religijski simboli u filmovima najpopularnijeg savremenog španskog reditelja, zapravo su u funkciji prikazivanja tradicionalnog društva. Kroz hrišćanstvo, predstavljeno kao represivni nakaradni socijalni sistem, lišen svega onostranog, Almodovar oštro kritikuje tradicionalno–patrijarhalni društveni poredak, ali nikada samu veru.
Vuk Vukčević
(priredila : Anamarija Milovanović)
Svako neovlašćeno kopiranje, montiranje i javno izvođenje bez saglasnosti autora najstrože je zabranjeno i kažnjivo po zakonu.
