Udruženje građana „Naša mesna zajednica“ ovom prilikom demantuje netačne navode iz demantija Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture povodom saopštenja koje smo izdali 17.08.2023. vezano za građevinske radove za koje smatramo da su zbog betoniranja ugrozili arheološko nalazište Belo brdo u Vinči.
U demantiju Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture je navedeno da „demantuje krajnje tendenciozne i neistinite navode koje su pojedini mediji objavili 17. i 18. avgusta 2023. godine o „betoniranju“ arheološkog lokaliteta Belo brdo u Vinči citirajući nestručne navode nedovoljno informisanih izvora.“ Svi navodi iz saopštenja udruženja „Naša mesna zajednica“ su zasnovani na činjenicama iz dokumentacije koja je javno dostupna, a koja pored tekstualnog dela ima i grafički deo, odnosno slike iz kojih se jasno vidi šta projekat sanacije klizišta predviđa. Pošto svako može da se sopstvenim očima uveri u tačnost navoda iz našeg saopštenja, smatramo da je etiketiranje naših navoda iz saopštenja kao „nestručnih“ koji potiču od „nedovoljno informisanih izvora“ samo pokušaj diskreditovanja i skretanje pažnje javnosti sa glavnog problema, a to je ugroženost arheološkog nalazišta izvođenjem ovakvog projekta sanacije.
U demantiju Zavoda se navodi da se „zona arheološkog nalazišta delom nalazi na jednom od poznatih aktivnih klizišta na desnoj obali Dunava” kao i da je “izgradnja zavese potpornih šipova na obaloutvrdi i potpornog zida–kontra–tega od armirane zemlje, bez ikakvog betoniranja, bila neophodna sanaciona mera upravo da bi zaštitila oštećene arheološke slojeve na sektoru K i omogućila dalja istraživanja koja su bila nebezbedna zbog obrušavanja samog arheološkog profila usled dejstva klizišta.”
U važećem Prostornom planu područja posebne namene arheološkog nalazišta Belo brdo kojim je definisano uređenje arheološkog nalazišta je navedeno da je klizište za koje Zavod tvrdi da je aktivno zapravo umireno klizište, kao i da je izgradnjom obaloutvrde arheološki sloj zaštićen od štetnog dejstva rečne erozije, odnosno plavljenja Dunava. Isto to, da je klizište umireno izgradnjom obaloutvrde, tvrdi se i u tehničkom opisu u projektu sanacije klizišta. Obaloutvrda koja je izgrađena 1986. godine je kontra teg protiv klizanja terena i doprinosi njegovoj stabilnosti, a ne zavesa od šipova i potporni zid kako Zavod tvrdi. Obaloutvrda ide do 74 metra nadmorske visine, a zaravnjeni betonski i travnati deo širine 20–40 m ide do 75 metara nadmorske visine. Odbrana od visoke vode je u prostornom planu definisana dodatnim zemljanim nasipom do 76.50 metara nadmorske visine, što bi značilo dodatni nasip od 1,5–2 metra. Kako je moguće da se odbrana od vode sada izvede potpunim zatvaranjem arheološkog sloja – vertikalnih kulturnih profila armiranim zemljanim bedemom visokim 5,5 metara i širine desetak metara? Ovim projektom sanacije klizišta je arheološki sloj pokriven i više se ne vidi.
Tvrdnja Zavoda da potporni zid i zavesa od šipova nisu izgrađeni od betona nije tačna. U idejnom projektu sanacije klizišta koji je izradila firma BeoExpert design doo u septembru 2021. godine, a koji je bio sastavni deo tehničke dokumentacije u okviru tendera za izvođenje radova koji su u novembru 2022. godine dobili Millennium Team doo, Jadran doo i Novkol AD je navedeno da je potrebno više od 1300 m3 armiranog betona za izradu šipova i preko 6000 m3 zemlje i šljunka armiranog geosintetikom za izradu potpornog zida od armirane zemlje. To je približno 260 kamion–mešalica sa betonom i 600 kamiona sa šljunkom i zemljom, u zavisnosti od kapaciteta. Armirani beton sadrži oko 200 tona armature, a armatura se vidi i na slici koju je Zavod sam dostavio u svom demantiju objavljenom na sajtu N1. Ovo se sve odnosi samo na prvu fazu sanacije klizišta koja je izvedena.
Dalje se u demantiju Zavoda navodi da je „pre izrade potpornog zida od armirane zemlje tim arheologa, koji u ime RZZSK vodi arheološki nadzor nad realizacijom izrade projekata i izvođenja radova na sanaciji klizišta pod rukovodstvom prof. dr Nenada Tasića, dugogodišnjeg rukovodioca arheoloških iskopavanja na lokalitetu Belo brdo u Vinči, presejao više od 100m3 zemlje obrušene sa ruba nalazišta kao posledica pomeranja tla usled klizanja zemljišta” i da je “ovim omogućeno značajno smanjenje projektom planiranih radova, koji su svedeni na izradu jedne od tri prvobitno predviđene “zaštite zavese šipova”, od kojih je treća, koja se sastojala od 16 šipova bila planirana u samom srcu nalazišta, kao temelj–oslonac monumentalne nadstrešnice na samom lokalitetu, koja nikako nije mogla biti zgrada naučnog centra.“ Da li se zbog sejanja zemlje, koja se obrušava “kao posledica pomeranja tla usled klizanja zemljišta”, na umirenom klizištu, sada odustaje od druge faze ugradnje šipova u projektu koji je Republički zavod za zaštitu spomenika naručio?
Idejnim projektom sanacije klizišta firme BeoExpert design doo u okviru tendera koji su dobili Millennium Team doo, Jadran doo i Novkol AD su predviđene 3 zavese od šipova, od kojih se jedna nalazi baš u samom srcu nalazišta, odnosno na parceli na kojoj se nalazi arheološki sloj koji je zabetoniran. Podsećamo da su mere zaštite koje je Republički zavod za zaštitu spomenika kulture izdao u martu 2020. godine, pre izrade spornog projekta sanacije klizišta, izostavljene iz dokumentacije ovog tendera. Izostavljenim merama zaštite je zabranjeno korišćenje dela parcele na kojoj se nalazi arheološki sloj za sanaciju klizišta, a upravo je na tom zabranjenom delu napravljena konstrukcija od armiranog betona. Takođe, tender je raspisan samo za prvu fazu sanacije klizišta, koja znači ugradnju 46 šipova od armiranog betona, dok ceo projekat sanacije predviđa pobijanje 80 šipova u dve faze. Dakle, možemo da očekujemo još betoniranja arheološkog nalazišta.
Za Naučnoistraživački centar neolita koji tek treba da se izgradi je važećim prostornim planom, čije su izmene u toku, predviđena fazna izgradnja na parceli na kojoj se nalazi arheološki sloj koji je poremećen nekadašnjim klizištem. Centar je trebalo da ima funkciju muzeja. Mere zaštite Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz marta 2020. godine koje nisu ispoštovane su takođe date na osnovu važećeg prostornog plana. U demantiju Zavoda je navedeno da je „izbor lokacije bio uslovljen kompleksnim, specifičnim infrastrukturnim potrebama za smeštaj nekoliko specijalizovanih naučnih laboratorija, čija je izgradnja planirana u ovom objektu, koji stoga zahteva čvrstu gradnju, koja nije dozvoljena na zaštićenom kulturnom dobru od izuzetnog značaja.”
Izmenama važećeg prostornog plana se izmešta Naučnoistraživački centar neolita, odnosno objekat muzeja sa prvobitne lokacije na mesto gde uopšte nema arheoloških ostataka i legitimiše se projekat sanacije klizišta čijim izvođenjem je arheološki sloj pokriven visokim bedemom od armiranog tla. Onda nije ni čudo što je izabrana druga lokacija za Naučnoistraživački centar jer na prvobitno planiranoj lokaciji više nema ni potrebe ni mogućnosti za dalje istraživanje, ali to nema veze sa „infrastrukturnim potrebama“ kao ni sa zaštitom kulturnog dobra od izuzetnog značaja.
Pošto Zavod tvrdi da su „sve procedure koje su bile osmišljene u cilju stabilizacije tla na kome se nalaze kulturni slojevi arheološkog nalazišta prošle kroz stručni uvid brojnih eksperata različitih disciplina“ kao i da su „procedure bile transparentne i razmatrane na brojnim sastancima projektnog tima“, pozivamo Zavod da u cilju transparentnosti za koju se kako ističe zalaže, navede ko su članovi projektnog tima umesto što se krije iza pojma struka. U demantiju Zavoda se pominje samo ime dr Nenada Tasića, koji je arheolog po struci, ali ko je u tom projektnom timu iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture i ko vodi radove na zaštiti i prezentaciji nalazišta Belo brdo u Vinči?
U demantiju Zavoda se takođe navodi da je „simptomatično što se Udruženje, koje kaže da im je jedna od primarnih delatnosti zaštita kulturnih dobara, toliko fundamentalno ne razume u zaštitu istih, već neosnovano napada projekat sanacije i zaštitnih radova na kulturnom dobru od izuzetnog značaja.“ Udruženje „Naša mesna zajednica“ ne napada projekat sanacije, niti bilo koju osobu, već je u svom saopštenju iznelo argumentovanu kritiku projekta sanacije i pozvalo na odgovornost rukovodioca Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture kao jednog od donosilaca odluka. Smatramo sadašnju direktorku Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, Dubravku Đukanović, odgovornom zato što je Zavod naručio i finansirao sporni projekat sanacije klizišta kojim je zabetoniran arheološki sloj i zato što se Zavod sa gospođom Đukanović na čelu oglušio o sopstvene mere zaštite koje je izdala njena prethodnica Mirjana Andrić u martu 2020. godine.
Takođe, nismo nikada izjavili da nam je jedna od primarnih delatnosti zaštita kulturnih dobara. Jedan od ciljeva našeg udruženja je očuvanje kulturnog nasleđa, a zaštita kulturnih dobara je prema Zakonu o kulturnom nasleđu obaveza ustnova zaštite u koje spada i Republički zavod za zaštitu spomenika kulture za koji smo na primeru arheološkog nalazišta u Vinči imali priliku da vidimo kako štiti kulturna dobra od izuzetnog značaja.
